KASAYSAYAN | Ang Prensa sa Sugbo ug ang Martial Law

(This article was originally published in SunStar's Bisdak Magazine.)

Matag Septyembre saulogon sa prensa sa Sugbo ang Press Freedom Week, ang tinuig nga pagtimaan sa kagawasan sa prensa sa nasud. Ipahigayon kini atol sa kasumaran sa pagdeklarar sa Martial Law niadtong ika-21 sa Septyembre 1972.

Ang maong kasaulogan maoy paagi sa lokal nga prensa sa paghinumdom sa pagkawagtang sa kagawasan dihang proklamar ni kanhi presidente Ferdinand Marcos ang balaod militar. Daghang mga Pilipinong intelektwal ang gipangbalhog sa prisohan niadtong panahona, sama sa mga magtutudlo, pulitiko, abogado, mga tinun-an ug peryodista.

Sa sinulat ni Godofredo Roperos kabahin sa kasaysayan sa media sa Sugbo, iyang giasoy ang pagkapriso sa mga Sugbuanong manunulat pipila ka adlaw human sa deklarasyon sa Martial Law. Usa sa prominenteng personalidad nga gidakop mao ang bantog nga Sugbuanong intelektwal ug manunulat nga si Dr. Resil Mojares sa University of San Carlos, kinsa gipriso sa Camp Sergio Osmena Sr. sa dalan Osmeña Blvd.

Human buhii si Mojares, iyang gigahin ang iyang oras ug panahon sa pagsulat og mga libro ug sa pagtukod sa Cebuano Studies Center, diin siya nagsilbi isip founding director niadtong 1975 hangtud sa 1996.

Sa mga nagpabiling aktibo sa prensa sa Sugbo, dili dayag ang ilang pagsupak sa kagamhanan ni Marcos. Usa nila mao si Job Tabada, usa ka peryodista gikan sa Dumaguete City ug estudyante sa Silliman University kinsa nahimong kabahin sa Visayan Herald panahon sa Martial Law. Hilom siya ug iyang mga kaubanan nga nibatok sa kagamhanan ni Marcos.

Ang dayag nga nisupak kang Marcos mao ang mga brodkaster ug komentarista sa radyo. Gani pipila kanila ang napili nga mga assemblyman sa Batasang Pambansa sama nila ni Natalio “Talyux” Bacalso niadtong 1978 ug Inday Nita Cortez Daluz niadtong 1984.

Laing mga Sugbuanong  wala nakagusto sa deklarasyon sa Martial Law mao ang chairman sa board sa Sun.Star Cebu nga si Atty. Jesus Garcia Jr. ug ang kanhi general manager niini nga si Orlando Carvajal.

Usa sab ka magsusulat, gipalit ni Garcia niadtong 1985 tinabangan sa iyang amahan nga si Atty. Jesus Garcia Sr. ang Sun.Star Daily nga gipasiugdahan sa iladong Marcos crony nga si Anos Fonacier ug sa editor sa The Freeman nga si Atty. Pachico Seares.

(Si Seares usa sab sa nagbuhi sa The Freeman niadtong 1965 isip editor niini. Gimugna isip usa ka magasin ni Paulino Gullas niadtong 1919, nasira ang The Freeman dihang niulbo ang Ikaduhang Gubat sa Kalibutan. Nabalik kini pagpatik niadto lang 1969 isip usa na ka mantalaan. Si Seares kinsa gradwado sa University of the Visayas ug editor sa Visayanian, ang student publication sa eskwelahan, mao ang unang editor niini human kini mabalik pagpublikar.)

Human napalayas si Marcos ug iyang pamilya gikan sa Malacanang, nibalik ang kadasig sa prensa sa Sugbo. Ubos ni Garcia ug Seares, nilambo pag-ayo ang Sun.Star. Isip tag-iya, nimugna sab si Garcia og uban pang mga mantalaan ug magasin, lakip na ang Bisdak magasin ug Sun.Star Superbalita.

Nisulat pagbalik si Dr. Mojares alang sa prensa pinaagi sa Sun.Star Weekend, usa ka ma-Domingo nga magasin sa Sun.Star Daily (Sun.Star Cebu na karon). Ang iyang lindog nga Footnotes to an Absent Text gihimong libro nga giulohan og House of Memories, usa sa labing maayong libro nga natagik ni Mojares.

Sa laing bahin, duha ka English nga peryodiko ang nadugang niadtong hinapos nga bahin sa dekada 90: ang Independent Post ug ang Cebu Daily News sa Philippine Daily Inquirer. Gipasiugdahan ang Independent Post, usa ka broadsheet nga mantalaan, sa mga yanong manunulat ug peryodista sama nila ni Dr. Resil Mojares ug Nini Cabaero (editor na karon sa sunstar.com.ph). Bunga sa kakulang sa pondo nisira ang Independent Post pipila ka tuig human kini unang napatik.

Human sa Philippine Daily Inquirer, nisulod sab  ang Philippine Star dinhi sa Sugbo pinaagi sa pag-angkon og shares sa The Freeman.

Karon, gawasnon na sab pagbalik ang prensa sa Sugbo sama sa mga tuig sa wala pa gideklarar ang Martial Law. Hinuon adunay mga bag-ong hagit sa mga mantalaan sama sa kompetisyon gikan sa mga online newspapers ug uban nga mga websites nga dili lamang mabasa apan adunay madungog ug makita sab nga mga salida bisan unsang orasa. Sukwahi hinuon niini ang mga Bisaya nga mantalaan nga inay mohinay, nikusog hinuon ug nagsige og saka ang gidaghanon sa bumabasa. / Jun Velez, RAFI